İletişim Engelleri

[Resimleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]

"Ödülsüz cezasız çocuk yetiştirmek" bölümünde, Thomas
Gordon kitaplarını Türkiye'ye getiren ve Gordon'un Etkililik Eğitimi
üzerinde çalışmalar yapan eğitimci Birsen Özkan'ın yazıları bulunuyor.
Yazıları baştan itibaren sıra ile okumanızı tavsiye ediyoruz.

11. İletişim Engelleri


Bu yazıda çocuğumuzla sağlıklı
iletişimimize nelerin , neden dolayı engel olduğunu inceleyeceğiz.

Bir
önceki yazıda çocuğun sorunu varken onu etkin dinlememiz gerektiğini,
bize sorun yarattığında ise ben diliyle kendi derdimizi anlatmamız
gerektiğini söylemiştim. Eğer böyle olmazsa, yani dinlememiz
gerektiği zaman konuşursak, konuşmamız gerektiğinde de çocuğumuza ne
yapmasını söyleyen daha doğrusu buyurgan “Sen Dili” ile konuşursak
çocuğumuzla aramıza iletişişim engellerini koymuş oluruz.

İletişim
engellerinin nasıl engel olduğunu aşağıdaki listeyi doldurduğunuzda
anlayabilirsiniz. Siz neler hissedip neler yapmak istiyorsanız,
bu engellerle karşılaşan çocuğunuz da aynı duyguları yaşayıp aynı
şeyleri yapmak isteyecektir. Bundan emin olabilirsiniz. Çünkü duygular
büyüklerde başka, küçüklerde başka değildir. Duygu duygudur ve
herkes adını koyamasa da duygularının farkında ve etkisindedir. Zaten
iletişim engelleri yaşattıkları olumsuz duygular nedeniyle iki kişi
arasındaki iletişime engel olurlar.


İletişim Engelleri

Size
eşiniz ya da bir büyüğünüz tarafından söylendiğini düşünün,
hissettiğiniz duyguları ve ne yapmak isteyeceğinizi yazın.

1.
Sabah erken kalkacaksın. Bırak artık şu kitabı, uyu.

2.
Geldiğimde gri takımımı hazırlanmış bulmazsam fena
olacak!

3. Anneme babama saygılı
davranmalısın.

4. Zaman kazanabilmek için ev işlerini
programlamalısın. Sabah çocuğu okula gönderdikten sonra önce
çamaşırları makineye koy, sonra yemeği hazırla, yemek pişerken…

5.
Bak canım, yaşam konusunda yeniden düşünmen gerekiyor. Hastalıkları
da yaşamın doğal bir yanı olarak kabul etmek gerek. Hastalıklar
olmasaydı sağlığın değerini bilemezdik……

6. Şu evin haline
bak, çocuklara kötü örnek oluyorsun.

7. Sen çok yetenekli,
becerikli, güzel, harika bir insansın. Seni kim beğenmez. (Oysa siz
kendinizi o an çok kötü hissediyorsunuz.)

8. Şu kılığına bak,
palyaço gibisin.

9. Beni kıskandırmaya çalışıyorsun.

10.
Ne var bunda bu kadar üzülecek? İncir çekirdeğini doldurmaz. Kendini
yarın çok daha iyi hissedeceksin, eminim.

11. (Birisi ile
tartışmışsınız) Evet, anlatmanı istiyorum. Önce o mu konuştu yoksa sen
mi? Sonra sen ne dedin? Peki o zaman o sustu mu?

12. (30
dakikadır arkadaşınızı yağmur altında beklemişsiniz) Amaan, birazcık geç
kalmışsam ne olmuş yani? Hem yağmur suyu saçlarına iyi gelmiştir. Bırak
şimdi kızmayı, biliyor musun bu sabah işe giderken ne oldu?


13.
(Misafirliktesiniz, eşiniz:) Ayla Hanım ellerinize sağlık, yemekleriniz
harikaydı. Biraz sevgili eşime ders verseniz de her akşam karavana
yemekten kurtulsam.

14. Bu çocuğu başımıza sen çıkartıyorsun!
Bunu adam olamayışından sen suçlusun!

Size söylendiğini
düşündüğünüzde neler hissettiniz ve ne yapmak istediniz? Eğer içtenlikle
yanıtlayabildiyseniz bu duygularınızı aşağıdaki örneklere transfer
ederek çocuğunuzun da aynı ya da benzer duyguları hissedebileceğini
kolaylıkla anlayabilirsiniz.
Aşağıdaki listede hissettiğiniz
duygulara neden olan engellerin adını da bulacaksınız.


İletişimde Engeller

Çocuklar
bir sorunla karşılaştıklarında ana babalar genellikle öğüt verme, kendi
deneyimlerinden öğretici örnekler gösterme ya da sorunu çözümleyebilme
amacıyla soru sorarak çocuğun derdine derman olmaya çalışırlar.. Tüm
iyi niyetlerine karşın bu tür yaklaşımlar sorunu çözmek yerine, daha
fazla sorun yaratma biçimine dönüşebilir ya da çocukla büyük arasındaki
iletişime “engel” oluşturur.


İletişim Engellerine Örnekler:

1.
Emir Vermek, Yönlendirmek
• Arkadaşının annesinin izin
vermesi beni hiç ilgilendirmez, sen gece sokağa çıkamazsın.
•
Televizyonun önünden kalk ve doğru odana gidip dersini çalış.

(Korku ya da aktif direnç yaratabilir. Söylenenin tersini denemeye davet
edebilir. İsyankar davranışa ya da misillemeye yol açabilir. Çocuğa
kendini önemsiz hissettirir.)

2.Uyarmak, Gözdağı Vermek

• Eğer bir cümle daha söylersen fena olacak.
• Eve zamanında
dönmezsen bir daha izin alamazsın.
(Korku ve boyun eğme
yaratabilir. Söz konusu edilen sonuçların gerçekten olup olmayacağını
denemeye yol açabilir. Gücenme, kızgınlık ve isyankarlığa neden
olabilir. Kendisine saygı duyulmadığını düşündürür.)

3.
Ahlâk Dersi Vermek
• Yalan söylemek çok kötü bir şeydir.

• İki kişi konuşurken araya girmek ayıptır.
(Zorunluluk ya da
suçluluk duyguları yaratır. Çocuğun durumunu daha da şiddetle
savunmasına yol açar. Çocuğun sorumluluk duygusuna güvenilmediği
izlenimini verir. Onun değerlerinin önemli olmadığını hissettirir.)

4.Öğüt
Vermek, Çözüm ve Öneri Getirmek
• Bence bu sorunu
öğretmenine açmalısın.
• Önce dersini çalış, sonra televizyon
izle.
(Sorunlarını kendi başına çözemeyeceğini düşündüğümüzü
gösterir. Çocuğun sorununu bütünüyle düşünüp, çeşitli çözümler üretip
seçenekler denemesine engel olabilir. Bağımlılık ya da direnç yaratır.)

5.Öğretmek,
Nutuk Çekmek, Mantıklı Düşünceler Önermek
• Eğer
çocuklar küçükken evle ilgili bazı sorumluluklar alırlarsa,
büyüdüklerinde herkesin beğenisini kazanan yetişkinler olurlar.
•
Bu konuya birde şu açıdan bak, evet test tekniği düşünceyi geliştirmiyor
ama üniversiteye girebilmenin tek anahtarı olduğu da bir gerçek.

(Savunucu tutumları ve karşı koymayı kışkırtır. Çoğunlukla çocuğun
büyüğüyle iletişimini kesmesine ve artık onu dinlememesine neden
olabilir. Bıkkınlık ve nefret uyandırabilir.)

6.Yargılamak,
Eleştirmek, Suçlamak, Aynı Düşüncede Olmamak
• Kocaman
kız oldun, odanı toplamayı halâ öğrenemedin.
• Bu çok çocukça bir
davranış.
(Genellikle çocuklar yargı ve eleştirileri gerçek
olarak algılar. Benlik saygısını aşındırır ve karşı eleştiri için
kışkırtır.)

7.Övmek, Olumlu Değerlendirmeler Yapmak, Aynı
Düşüncede Olmak
• Sen çok, çok güzel bir kızsın.
•
Yaptığın resim fevkalâde olmuş, geleceğin sanatçısısın.

(Kendinden beklenilenin çok fazla olduğunu düşündürür. İstenilen
davranışı yaptırabilmek için kullanılan bir manevra gibi algılanabilir.
Çocuğun kendini algılayışı ile övgü birbirine uygun değilse kaygı ve
kızgınlık yaratabilir. Alışkanlık yapar. Yokluğu eleştiri olarak
algılanabilir.)

8.Ad Takmak, Alay Etmek
•
Her şeyi de sen bilirsin, bilgiç.
• Şu kılığına bak, tıpkı bir
palyaçosun.
(Çocuğun kendini değersiz hissetmesine, sevilmediği
kanısına varmasına yol açabilir. Çocuğun özüne saygısı üzerinde çok
olumsuz etkileri olabilir. Genellikle karşılık vermeye kışkırtır.)

9.Yorumlamak,
Analiz Etmek, Tanı Koymak
• Bu davranışı benim ilgimi
çekmek için yapıyorsun.
• Sen aslında arkadaşını kıskanıyorsun.

(Tehdit edici, tedirgin edici olabilir ve başarısızlık duygusu
uyandırabilir. Çocuk kendisini korumasız ve köşeye kıstırılmış
hisseder.)

10.Güven Vermek, Desteklemek, Avutmak,
Duygularını Paylaşmak
• Her şey düzelecek, yarın
kendini daha iyi hissedeceksin.
• Merak etme, öğretmenin bu
kadarcık şey için seni cezalandırmaz.
(Çocuğun kendini
anlaşılmaz hissetmesine neden olur. Kızgınlık duyguları uyandırır. Çocuk
genellikle mesajı “kendimi kötü hissetmem yanlış” biçiminde algılar.)

11.Soru
Sormak, Sınamak, Çapraz Sorgulamak
• Bu duyguları ilk
ne zaman fark ettin?
• Ne kadar çalıştın, bir saat mi? Bu kadar
çalışma ile iyi not alabileceğini mi düşünüyorsun?
(Yarı doğru
yanıtlamaya, kaçamak yapmaya, yalana yol açabilir. Korku kaygı
yaratabilir. Konuşma özgürlügünü sınırlar.Büyüğün endişesinden doğan
sorunlara yanıt vermeye çalışan çocuk, kendi sorununu gözden
kaçırabilir.)

12.Sözünden Dönmek, Oyalamak, Şakacı Davranmak, Konuyu Saptırmak

• Madem okula bu kadar kızıyorsun, dinamitlemeye ne dersin?
•
Bırak şimdi bunlarla kendini üzmeyi, daha güzel şeylerden konuşalım.

(Çocuğa sorunların önemsiz ve saçma sapan olduğu anlamını verebilir.
Kendisi ile ilgilenilmediğini, saygı duyulmadığını düşündürür. Güven
duygusunu yok eder.)

13.Çocuğu Bir Başka Çocukla
Karşılaştırmak
• Ahmet senden iki yaş daha küçük, ama
senin yapamadığın her işi yapabiliyor.
• Senin bacakların
Ayşe’ninkiler gibi güzel olsaydı mini etek sana da yakışırdı.

(Özüne saygısını aşındırır. Kızgınlık yaratır. Karşılaştırılan ve
karşılaştırıldığı kişiden uzaklaştırır.)

14.Kızgınlık
Duygusunu Birincil Duygu Olarak Göstermek
• Okuldan
çıkalı kaç saat oldu, nerelerdesin?
• Bir daha sokakta elimi
bırakacak mısın? Söyle, bırakacak mısın?
(Anlaşılmadığını,
değerli olmadığını duyumsatır. Kızandan uzaklaştırır.)

İletişim
engelleri neden engeldir?
1. Yaşattığı olumsuz
duygular nedeniyle
2. Çocuğa söylemediklerinizi de söylediği için.

Çocuğunuzun
bir derdi varken kendisinin çözmesi için fırsat vermediğinizde, kendi
çözümünüzü söyleyiverip ne yapması gerektiğini anlattığınızda çocuk,
kendisine söylemediklerinizi de kulaklarıyla değil, gönlüyle duyar:

“Sen
benim kadar akıllı olmadığın için sorununu çözebileceğine güvenmiyorum.
Senin sorununu ancak ben çözebilirim, sen beceremezsin. Hissettiğin
duygular gereksiz, yanlış vs.”

Çocuk hissettiği bu duygular
nedeniyle, kendini savunmaya çalışır, sizin gücünüze karşı baş etme
yöntemleri geliştirir, inatlaşır, uzaklaşır ….. Çünkü böyle bir ilişki
içinde kendini var ve değerli hissetmiyordur.

Özellikle çocuklar
ergenlik çağına geldiklerinde kararlarını kendileri almak ister, duygu,
düşünce ve değerlerine sahip çıkarlar ve bunlar ailesinde kabul
görmediğinde başka bir deyişle kendini var ve değerli
hissetmediklerinde, ailesinden uzaklaşıp kendisini yanında var ve
değerli hissettiği kişi ya da örgütlerin içine girip varolmaya
çalışırlar. Çünkü insanın doğasında birey ve ait olma gereksinimi vardır
ve bu gereksinimler dengede olmalıdır.
İletişim engelleri genci
evinde birey ve ait hissettirmez, tam tersini hissettirir.

İşte
bu nedenle ruh sağlığı yerinde, kendine güvenen, atılgan çocuklar
yetiştirmek isteyen anababaların iletişim engellerinden kaçınmaları
esastır. İletişim engelleri doğal olarak çocuk benlik durumunu
güçlendirir.

Gordon on iki tane engel sayıyor. Ben de
iki tane ekledim. Bizim kültürümüzde büyüklerin iyi niyetle yaptıkları
çocukları karşılaştırmak aslında çok büyük bir iletişim engelidir. Bir
de kızgınlık duygusunun altındaki duyguları fark etmeden birincil duygu
gibi ifade edilmesi de önemli bir iletişim engeli yaratıyor.

Yalnız
unutmadan söylemeliyim ki iletişim engelleri her zaman engel değildir.
Eğer sorunsuz zamanda iseniz engeller çocuk tarafından engel olarak
algılanmaz. Örneğin bir becerisini gösteren çocuğunuza “ Aman ailenin
Einstein’ı neler keşfetmiş yine?” diyerek şakalaşmanızın hiçbir
sakıncası yoktur.
Fakat bazen sorunsuz zamanda yaptığınız bir şey,
söylediğiniz bir söz çocukta rahatsızlık yaratabilir, yani engel olarak
algılanabilir. Sorun yokken sorun yaratabilirsiniz. O zaman yapılacak iş
hemen etkin dinlemeye geçerek durumu dengelemektir.
Ama
2,6,13 nolu gibi acımasız engeller vardır ki her zaman engeldirler.


İletişim engelleri uyarlanmış
çocuk benlik durumunu güçlendirir.

Çalışmalar:
Size yapılan ve yaptığınız iletişim engellerini fark etmeye çalışın.
Size
yapıldığında duygularınızın adını koymaya çalışın. Çocuğunuza
yaptığınızda ne hissetmiş olabileceğini düşünmeye çalışın.

kaynak:annenotlari.com


(Birsen Özkan yazılarından metin ya da resimlerden alıntı yaparken
mutlaka yazarın adını belirtiniz. Aksi takdirde 5846 sayılı fikir ve
sanat eserleri yasasına göre suç işlenmiş olur.)